آیا تا به حال تصور کردهاید باغی زیبا و سرسبز بر فراز ساختمان خود داشته باشید؟ باغ بام، این رویا را به واقعیت تبدیل کرده است حال به پاسخ این سوال در این مقاله خواهیم پرداخت که روف گاردن چیست و طراحی آن چگونه است و به نکات طلایی اجرای آن خواهیم پرداخت .
این فضاهای سبز که بر روی پشت بامها و تراسها ایجاد میشوند، نه تنها زیبایی بصری بینظیری به ساختمان میبخشند، بلکه مزایای بسیاری از جمله کاهش دمای محیط، بهبود کیفیت هوا، کاهش آلودگی صوتی و ایجاد فضایی آرام و دلنشین را به همراه دارند. با پیشرفت تکنولوژی و افزایش آگاهی نسبت به اهمیت محیط زیست، باغ بامها به یکی از ترندهای محبوب در معماری و طراحی فضای سبز تبدیل شدهاند. در این مقاله، به بررسی مزایا، انواع و روشهای ساخت آن خواهیم پرداخت.
روف گاردن چیست ؟ طراحی و اجرای آن
علاوه بر یک محوطه سازی در یک ساختمان باغ بام نیز فضای دنجی را برای شما به همراه خواهد داشت.روف گاردن چیست؟ به عنوان یک فضای سبز روی پشت بام شناخته میشوند که نه تنها به مساحت قابل استفاده ساختمان میافزاید بلکه محیطی دنج و زیبا برای استراحت و تفریح ساکنان فراهم میکند. در طراحی این فضاهای سبز، المانهای متنوعی مانند آبنما، آلاچیق، گلدانهای تزئینی، چمن مصنوعی، نیمکت چوبی و حتی استخرهای کوچک مورد استفاده قرار میگیرند.
اجرا شامل دو مرحله اصلی است: اول، ایجاد زیرساختهای لازم مانند ایزولاسیون و زهکشی با استفاده از مصالح نوین ژئوسنتتیک و دوم، طراحی و اجرای فضای سبز و سایر المانها. با توجه به اهمیت در معماری مدرن، این مقاله به بررسی ابعاد مختلف طراحی و اجرا پرداخته و راهکارهایی برای ایجاد یک فضای سبز زیبا و کاربردی بر روی پشت بام ارائه میدهد.
طراحی پلان؛ نقشه راهی برای ایجاد یک فضای سبز رویایی
طراحی پلان، اولین و مهمترین گام در ساخت یک باغ بام است. این طرح، که بر اساس خواستههای کارفرما، شرایط ساختمان و محدودیتهای محیطی تهیه میشود، نقشه راهی دقیق برای اجرای پروژه است. در این مرحله، با استفاده از نرمافزارهای تخصصی مانند اتوکد، طرحی جامع تهیه میشود که شامل موقعیت قرارگیری عناصر مختلف مانند آبنما، آلاچیق، مسیرهای عبور و پیادهرو، سیستمهای آبیاری و زهکشی و… است.
همچنین، انتخاب سبک طراحی مانند سبک مدرن و یا سبک کلاسیک یا تلفیقی و نوع مصالح مورد استفاده نیز در این مرحله تعیین میشود. دقت در طراحی پلان، به ویژه در محاسبه بار مرده و زنده و انتخاب سیستمهای ایزولاسیون مناسب، از اهمیت بالایی برخوردار است تا از بروز مشکلات ساختاری در ساختمان جلوگیری شود.
سایت civiljournal در مورد سیستم های ایزالسیون میگوید:
Seismic isolation is a method to reduce the destructive effects of earthquakes on a structure in which the structure is separated from its foundation by devices called seismic isolators. As a result, the horizontal movements of the earthquake transmitted to the structure are reduced.
ترجمه : جداسازی لرزهای روشی است برای کاهش اثرات مخرب زلزلهها بر روی یک سازه که در آن سازه از بنیاد خود توسط دستگاههایی به نام جداسازهای لرزهای جدا میشود. در نتیجه، حرکات افقی زلزله که به سازه منتقل میشود، کاهش مییابد.
مدلسازی سه بعدی؛ تجسم واقعگرایانه از رویای شما
پس از طراحی پلان، نوبت به مدلسازی سه بعدی میرسد. در این مرحله، طرح دو بعدی به یک فضای سه بعدی تبدیل میشود که به کارفرما امکان میدهد قبل از اجرای پروژه، نمای کلی را به طور دقیق مشاهده کند. مدلسازی سه بعدی، به کارفرما کمک میکند تا انتخابهای بهتری در مورد رنگها، بافتها و متریالها داشته باشد و در نهایت، به یک نتیجه مطلوب و دلخواه دست یابد. در این مدلسازی، تمامی جزئیات از جمله نوع پوشش گیاهی، مبلمان، روشنایی و سیستمهای آبیاری با دقت بالا شبیهسازی میشوند تا کارفرما بتواند تصویری واضح از فضای نهایی داشته باشد.
نکات کلیدی برای ساخت روف گاردن
انتخاب مکان مناسب: باغ بام تنها مختص بام ساختمانها نیست. فضاهایی مانند لابی، پاسیو و تراس نیز مکانهای مناسبی برای اجرای این پروژه هستند. هر کدام از این مکانها ویژگیهای خاص خود را داشته و بر انتخاب گیاهان و طراحی کلی تأثیر میگذارند.
انتخاب گیاهان مناسب: گیاهانی که انتخاب میشوند باید بتوانند شرایط خاص این محیط از جمله تابش مستقیم نور خورشید، گرما و محدودیت خاک را تحمل کنند. بنابراین، انتخاب گیاهان باید با توجه به شرایط آب و هوایی منطقه و میزان نوردهی محل انجام شود.
سیستم آبیاری هوشمند: برای حفظ و نگهداری گیاهان، استفاده از سیستم آبیاری اتوماتیک و قطرهای بسیار ضروری است. این سیستم به طور خودکار و در زمانهای مشخص، گیاهان را آبیاری کرده و از هدر رفتن آب جلوگیری میکند.
نورپردازی حرفهای: نورپردازی مناسب جلوهای زیبا و دلنشین میبخشد. با استفاده از نورپردازی میتوان فضاهای مختلف را برجسته کرده و فضایی آرام و رمانتیک ایجاد کرد.
زیرسازی مناسب: زیرسازی مناسب، از مهمترین مراحل اجرای پروژه است. این مرحله شامل آمادهسازی سطح بام و ایجاد یک لایه محافظتی برای جلوگیری از نفوذ رطوبت و آسیب به ساختمان است.
انتخاب کفپوش مناسب: کفپوش مناسب میتواند از جنس چوب، سنگ، یا ترکیبی از این مواد باشد. انتخاب نوع کفپوش به سبک طراحی، میزان تردد و شرایط آب و هوایی بستگی دارد.
تجهیزات جانبی: تجهیزات جانبی مانند آلاچیق، مبلمان، آبنما و آشپزخانه، جذابیت و کاربرد بیشتری میبخشند. با این حال، انتخاب تجهیزات باید با توجه به بودجه و سبک طراحی انجام شود.
اهمیت کیفیت مواد و مصالح: استفاده از مواد و مصالح با کیفیت بالا، در درازمدت هزینههای نگهداری را کاهش داده و عمر مفید پروژه را افزایش میدهد.
ویژگیها و مزایای ساخت یک روف گاردن و اجرای آن
باغ بام، فضایی سبز و زیبا بر روی پشت بام است که علاوه بر زیبایی بصری، مزایای متعددی را به همراه دارد. این فضاهای سبز قابل اجرا در اکثر مناطق آب و هوایی هستند و با ایجاد یک محیط آرام و دلنشین، کیفیت زندگی را بهبود میبخشند. آنها با عایقکاری مناسب و سیستمهای زهکشی و آبیاری هوشمند، از گیاهان متنوعی پشتیبانی میکنند. از نظر مهندسی سازه، باغ بامها با مدیریت صحیح بارانهای سیلآسا، به پایداری ساختمان کمک کرده و از نظر زیستمحیطی، به کاهش دمای محیط و بهبود کیفیت هوا کمک میکنند.
ساخت باغ در یک بام علاوه بر زیبایی بصری، مزایای دیگری نیز دارد. از نظر زیستمحیطی، به عنوان یک عایق حرارتی عمل کرده و مصرف انرژی ساختمان را کاهش میدهند. همچنین، این فضاها به جذب گرد و غبار و آلودگی هوا کمک کرده و کیفیت هوا را بهبود میبخشند. از نظر اجتماعی، باغ سبز یک بام فضایی برای استراحت، تفریح و دورهمیهای خانوادگی فراهم میکنند. از نظر اقتصادی نیز،با افزایش ارزش ملک و کاهش هزینههای سرمایش و گرمایش، به صرفه هستند.
تصورات غلط رایج درباره روف گاردن و واقعیتها
یکی از تصورات غلط رایج، احتمال نشت آب و آسیب به سازه ساختمان است. در حالی که این نگرانی در نگاه اول منطقی به نظر میرسد، اما با طراحی و اجرای صحیح، این مشکل بهطور کامل قابل حل است. روف گاردن نه تنها به سازه آسیبی نمیرساند بلکه با ایجاد یک لایه محافظتی بر روی سقف، از آن در برابر عوامل مخرب محیطی مانند اشعه UV محافظت میکند. همچنین، نگرانی درباره افزایش بار مرده ساختمان و مشکلات سازهای نیز با طراحی دقیق و استفاده از مصالح مناسب قابل رفع است. هزینه بالای ساخت روف گاردن نیز یک تصور غلط دیگر است.
با برنامهریزی دقیق و انتخاب مصالح مناسب، میتوان پروژه را با هزینه مناسب ایجاد کرد. علاوه بر این، مزایای بلندمدت، مانند کاهش مصرف انرژی، بهبود کیفیت هوا و افزایش ارزش ملک، هزینههای اولیه را جبران میکند.
تاریخچه روف گاردن و رواج آن در جهان
باغ بام، ایده نوینی است که در سالهای اخیر به محبوبیت زیادی دست یافته است. اگرچه ریشههای تاریخی آن به تمدنهای باستانی برمیگردد، اما رواج گسترده آن به ویژه در قرن بیستم و با پیشرفت فناوریهای ساختمانی و افزایش آگاهی نسبت به اهمیت محیط زیست آغاز شد.
آلمان یکی از پیشگامان در زمینه اجرا است. در این کشور، بسیاری از ساختمانها به ویژه آپارتمانها دارای باغ بام هستند. این امر نشاندهنده اهمیت بالای روف گاردن در فرهنگ معماری و زندگی روزمره آلمانیها است.
ایالات متحده آمریکا نیز از دیگر کشورهایی است که در آن ساخت این پروژه ها رواج یافته است. تالار شهر شیکاگو یکی از مشهورترین نمونههای روف گاردن در آمریکا است که نه تنها زیبایی بصری به ساختمان میبخشد، بلکه نقش مهمی در کاهش دمای داخلی ساختمان ایفا میکند.
انواع روف گاردن
در پاسخ به این سوال که روف گاردن چیست بهتر است با انواع آن اشنا شوید در ادامه به معرفی انواع باغ بام خواهیم پرداخت:
روف گاردن گسترده (Extensive Green Roof)
در این نوع ، از گیاهانی با سیستم ریشهای کم عمق استفاده میشود. این گیاهان به خاک کمی نیاز دارند و اغلب گونههای علفی و مقاوم به خشکی هستند. نوع گسترده وزن کمتری داشته و نصب و نگهداری آنها سادهتر است. این نوع، بیشتر برای اهداف زیستمحیطی مانند کاهش دمای محیط و بهبود کیفیت هوا استفاده میشوند.
روف گاردن متمرکز (Intensive Green Roof)
در این مدل، از گیاهان متنوعتری با سیستم ریشهای عمیقتر استفاده میشود. این نوع به خاک بیشتری نیاز دارند و امکان کاشت انواع گیاهان از جمله درختچهها، درختان کوچک و حتی سبزیجات را فراهم میکنند. نوع متمرکز به عنوان فضاهای تفریحی و استراحت نیز قابل استفاده هستند.
در انتخاب نوع روف گاردن، عوامل مختلفی تاثیر دارند از جمله:
- ظرفیت باربری بام: بام ساختمان باید بتواند وزن خاک، گیاهان و سیستم آبیاری را تحمل کند.
- کاربری بام: اگر قصد دارید از روف گاردن به عنوان فضایی برای استراحت و تفریح استفاده کنید، نوع متمرکز گزینه مناسبتری است.
- شرایط آب و هوایی: نوع گیاهان و سیستم آبیاری باید متناسب با شرایط آب و هوایی منطقه انتخاب شود.
- بودجه: هزینه اجرای نوع متمرکز به دلیل نیاز به خاک بیشتر و سیستم آبیاری پیچیدهتر، معمولاً بیشتر از نوع گسترده است.
انواع کلاسهای باغ بام و مشخصات هر کلاس
باغ بام ها بر اساس نوع مصالح، پوشش گیاهی، سیستم آبیاری و سایر عوامل به کلاسهای مختلفی تقسیم میشوند. در ادامه به بررسی مشخصات چند کلاس رایج آن میپردازیم:
کلاس A: کلاسیک با رویکرد طبیعی
برای ایجاد یک روف گاردن طبیعی و ماندگار، استفاده از سنگ یا موزاییک به عنوان کفپوش توصیه میشود. این مصالح علاوه بر ایجاد حس طبیعی، دوام بالایی نیز دارند. همچنین، ترکیب چمن طبیعی با گیاهان همیشه سبز مانند شمشاد، فضایی سبز و یکدست را به وجود میآورد. برای اطمینان از طول عمر و جلوگیری از آسیب به سازه ساختمان، اجرای دقیق عایقکاری و سیستم زهکشی مناسب ضروری است. این اقدامات بستری مناسب برای رشد گیاهان را فراهم کرده و از نفوذ آب به سازه ساختمان جلوگیری میکند.
کلاس B: بام سبز مدرن با تلفیقی از طبیعت و چوب
برای ایجاد یک بام سبز مدرن، کفپوش ترموود انتخابی ایدهآل است. این نوع کفپوش فضایی طبیعی و صمیمی را به ارمغان آورده و با محیط اطراف به خوبی هماهنگ میشود. ترکیب گیاهان طبیعی مانند کاجهای همیشه سبز با گیاهان فصلی که در طول سال تغییر میکنند، تنوع بصری جذابی را ایجاد میکند. استفاده از باکسهای ترموود برای کاشت گیاهان، امکان ایجاد فضاهای سبز مجزا و طراحیهای متنوع را فراهم میآورد. مبلمان حصیری و چرمی نیز با ایجاد فضایی آرام و دلنشین، مکمل زیبایی هستند. در نهایت، نورپردازی با استفاده از چراغهای محوطه، نه تنها روشنایی مورد نیاز را تامین میکند، بلکه فضایی رمانتیک و دلنشین را در شب ایجاد میکند.
کلاس C: روف گاردن مدرن با طراحی پلکانی و نورپردازی خلاقانه
کفپوش ترموود پلکانی انتخابی ایدهآل است. این نوع کفپوش فضایی طبیعی و گرم به محیط بخشیده و با ایجاد سطوح مختلف، عمق و جذابیت بصری را افزایش میدهد. ترکیبی از گلها و گیاهان طبیعی با رنگهای متنوع در باکسهای ترموود پلکانی، باغچهای زیبا و چشمنواز را در سطوح مختلف ایجاد میکند. مبلمان ترموود نیز با هماهنگی کامل با طراحی کلی، فضایی دلنشین و آرام را فراهم میآورد. در نهایت، نورپردازی با استفاده از چراغهای باغی و نور مخفی، جلوهای دراماتیک و چشمنواز بخشیده و فضایی رمانتیک را در شب ایجاد میکند.
مراحل اجرای نوع متمرکز و نکات مهم در زیرسازی
نوع متمرکز به دلیل عمق بالای خاک و تنوع بالای گیاهی که در آن کاشته میشود، به زیرسازی دقیق و اصولی نیاز دارد. یکی از مهمترین چالشهای اجرای نوع متمرکز، جلوگیری از نفوذ آب به سازه ساختمان و همچنین جلوگیری از رشد ریشه گیاهان به داخل سازه است. در ادامه مراحل اجرای زیرسازی نوع متمرکز و نکات مهم آن را بررسی میکنیم:
مراحل اجرای زیرسازی:
- کف سازی و شیببندی: ایجاد شیب مناسب برای هدایت آب به سمت کفشورها از اهمیت بالایی برخوردار است. همچنین باید از مصالحی استفاده شود که وزن کمی داشته باشند.
- اجرای لایه عایق رطوبتی: استفاده از ایزوگام حرارتی، پرایمر یا اپوکسی برای جلوگیری از نفوذ آب به سازه ساختمان ضروری است.
- اجرای لایه ضد ریشه: این لایه از نفوذ ریشه گیاهان به داخل سازه جلوگیری میکند و معمولاً از مواد پلیمری یا قیری تولید میشود.
- اجرای لایه محافظ: این لایه از لایههای زیرین محافظت کرده و میتواند از موزاییک، سنگ یا ملات باشد.
نکات مهم در اجرای زیرسازی:
برای اطمینان از عملکرد صحیح و طول عمر بالای روف گاردن متمرکز، رعایت چند نکته ضروری است. علاوه بر کف، آببندی کامل دیوارههای اطراف نیز از اهمیت بالایی برخوردار است تا از نفوذ رطوبت به سازه ساختمان جلوگیری شود و به نوعی در ساختمان بازسازی اصولی صورت گیرد. استفاده از مصالح باکیفیت در مراحل عایقکاری و ضد ریشه، تضمینکننده دوام و کارایی است. همچنین، اجرای دقیق و اصولی هر مرحله از کار، از اهمیت ویژهای برخوردار است. علاوه بر این، انتخاب نوع و ضخامت لایههای عایق و ضد ریشه باید با توجه به نوع گیاهانی که کاشته میشوند، صورت پذیرد.
چرا اجرای زیرسازی در نوع متمرکز اهمیت دارد؟
اجرای صحیح زیرسازی در نوع متمرکز از اهمیت بالایی برخوردار است. این امر به چند دلیل حیاتی است: اولاً، برای جلوگیری از نفوذ آب به سازه ساختمان و جلوگیری از آسیبهایی مانند تخریب بتن و زنگزدگی آرماتورها که در نهایت میتواند به تخریب کل ساختمان منجر شود. ثانیاً، برای جلوگیری از رشد بیرویه ریشه برخی گیاهان که قادرند به سازه ساختمان نفوذ کرده و باعث ترکخوردگی و تخریب آن شوند. در نهایت، اجرای دقیق زیرسازی به افزایش طول عمر و کاهش هزینههای نگهداری آن کمک شایانی میکند.
مزایای روف گاردن در ساختمانها
با پوشش گیاهی متنوع خود، نقش مهمی در بهبود کیفیت محیط زیست شهری ایفا میکند. این فضاهای سبز روی بام، به عنوان فیلتر طبیعی هوا عمل کرده و آلودگیهای هوا را کاهش میدهند. همچنین، با جذب آب باران و کاهش رواناب سطحی، به مدیریت بهتر منابع آبی کمک میکنند. علاوه بر این، به عنوان عایق حرارتی و صوتی عمل کرده و دمای ساختمان را در تابستان خنکتر و در زمستان گرمتر نگه میدارند. این امر منجر به کاهش مصرف انرژی و هزینههای مربوط به سیستمهای گرمایشی و سرمایشی میشود.
از دیگر مزایای آن میتوان به افزایش ارزش ملک، بهبود روحیه افراد، ایجاد فضایی آرام و زیبا برای استراحت و تفریح، و افزایش تنوع زیستی اشاره کرد. همچنین، آنها میتوانند به عنوان یک منبع تولید انرژی پاک از طریق نصب پنلهای خورشیدی مورد استفاده قرار گیرند. با توجه به مزایای متعدد، این فضاهای سبز به عنوان یکی از راهکارهای موثر برای مقابله با مشکلات زیستمحیطی و بهبود کیفیت زندگی شهری مطرح میشوند.
معایب آن
ایجاد روف گاردن در همه ساختمانها و مناطق جغرافیایی امکانپذیر نیست. برخی ساختمانها به دلیل ساختار یا بارگذاری، توان تحمل وزن خاک و گیاهان را ندارند. همچنین، شرایط آب و هوایی برخی مناطق برای رشد گیاهان مناسب نیست. از سوی دیگر، چالشهایی مانند مشکلات زهکشی، نشست خاک، رشد ریشه گیاهان در سازه و آسیب به عایق رطوبتی بام، از جمله موانع اجرا محسوب میشوند. علاوه بر این، هزینههای بالای اجرا و نگهداری، از دیگر دلایل محدودیت در گسترش این فناوری است.
5 استاندارد کلیدی در اجرای روف گاردن
اجرای موفق مستلزم رعایت استانداردهای خاصی است تا عملکرد بهینه و طول عمر بیشتری داشته باشد. در ادامه به بررسی 5 استاندارد مهم در اجرای آن میپردازیم:
- انتخاب گیاهان مناسب: گیاهانی که انتخاب میشوند باید بومی منطقه بوده یا سازگاری بالایی با شرایط آب و هوایی منطقه داشته باشند. همچنین، گیاهان باید در برابر خشکسالی، بادهای شدید و آفات مقاوم باشند.
- استفاده از مصالح پایدار: در اجرا بهتر است از مصالحی استفاده شود که در منطقه تولید شده و یا بازیافتی باشند. این امر به کاهش هزینههای حمل و نقل و حمایت از صنایع محلی کمک میکند. همچنین، استفاده از مصالح تجدیدپذیر و با حداقل آلودگی محیطی نیز توصیه میشود.
- تست دقیق عایق رطوبتی: قبل از اجرا، باید از کیفیت و عملکرد مناسب غشاء ضد آب اطمینان حاصل کرد. انجام آزمایشهای لازم بر روی این غشاء، از بروز مشکلات ناشی از نفوذ آب به سازه جلوگیری میکند.
- سیستم زهکشی کارآمد: طراحی و اجرای یک سیستم زهکشی مناسب برای جمعآوری آبهای سطحی، یکی از مهمترین عوامل در موفقیت این پروژه ها است. این سیستم باید قادر باشد تا آب اضافی را به سرعت و به طور موثر جمعآوری کرده و از ایجاد گودال و آبگرفتگی جلوگیری کند.
- کاهش استفاده از مواد شیمیایی: استفاده بیرویه از کودها و آفتکشها میتواند به محیط زیست آسیب برساند. بنابراین، باید تا حد امکان از روشهای طبیعی برای تقویت خاک و کنترل آفات استفاده کرد.
انتخاب گیاهان مناسب برای روف گاردن، راهنمای جامع
انتخاب گیاهان مناسب ، یکی از مهمترین مراحل طراحی و اجرای این فضاهای سبز روی بام است. گیاهانی که انتخاب میشوند باید علاوه بر زیبایی، ویژگیهای خاصی داشته باشند تا بتوانند در شرایط خاص این محیط به خوبی رشد کنند. در ادامه به برخی از مهمترین نکات در انتخاب گیاهان مناسب میپردازیم:
مقاومت در برابر شرایط محیطی سخت
- مقاومت در برابر خشکی: گیاهانی که انتخاب میشوند باید به خشکی مقاوم باشند، زیرا خاک روف گاردن معمولاً زودتر از خاک زمین خشک میشود.
- مقاومت در برابر گرما: گیاهان باید بتوانند در برابر گرمای شدید تابستان مقاومت کنند.
- مقاومت در برابر باد: گیاهانی که انتخاب میشوند باید در برابر بادهای شدید مقاوم باشند، زیرا بام ها معمولاً در معرض بادهای شدید قرار دارند.
سازگاری با محیط
- گیاهان بومی: گیاهان بومی منطقه به شرایط آب و هوایی منطقه سازگارتر هستند و نیاز به مراقبت کمتری دارند.
- گیاهان کمتوقع: گیاهانی که به آبیاری و کوددهی زیاد نیاز ندارند، مناسبتر هستند.
تنوع گیاهی
- درختچهها و بوتههای زینتی: این گیاهان به دلیل اندازه مناسب و زیبایی خود، انتخاب خوبی هستند.
- گیاهان پوششی: گیاهان پوششی برای پوشش دادن سطح خاک و جلوگیری از فرسایش خاک بسیار مفید هستند.
- گیاهان گلدار: گیاهان گلدار زیبایی و طراوت خاصی میبخشند.
نکات مهم دیگر
- عمق خاک: عمق خاک محدود است، بنابراین گیاهانی که ریشههای عمیقی ندارند، مناسبتر هستند.
- وزن گیاه: وزن گیاهانی که انتخاب میشوند، باید در نظر گرفته شود تا به سازه ساختمان آسیبی وارد نشود.
- نیاز نوری گیاه: میزان نور مورد نیاز گیاهان باید با میزان نوری که در محیط سبز بام وجود دارد، تطابق داشته باشد.